İl Kültür Turizm Müdür Mustafa EKİNCİ' nin Kaleminden

Geçmişte;

Bazen her mesleği kendi aralarında guruplaştıran, bazen da şehir eşrafını bir araya getiren “Harfane Geceleri,” genellikle evlerde yapılırken, mevsim özellikleri itibariyle bağ evlerinde ya da meyve bahçelerinin ağaçları altında, yani açık havada yapıldığı da olurdu. Yöre mutfağının leziz tatlarını içeren bu yemekli toplantılar sazlı, sözlü, sohbetli olarak yapılırdı. Yiyeceği ve masrafları ortaklaşarak sağlanan bu toplantılar, yalnızca erkeklere mahsus olup sadece erkekler arasında gerçekleşirdi. Yöreye özgü kıyafetlerle yörenin bağrından kopup gelen türkülerin makamına uygun olarak saz eşliğinde icra edildiği bu gecelerde Harfaneye katılan insanların meziyetlerini ortaya çıkarmalarına olanak tanınır, hikâye, fıkra ve mesel anlatanlar olduğu gibi, müzik eşliğinde şiir okuyanlar da olurdu. Masrafları ortaklaşarak karşılanan bu etkinliğe katılanlara önce çiğköfte, ardından tatlı ve mevsim meyveleri ikram edilir, gecenin sonunda usulca herkes evlerine dağılırdı.

 

 

Kökeni ahilik dönemine dayanan, Adıyaman’daki bu sazlı sözlü geleneksel toplantılara “Harfane” denilmektedir.

 

Yöremizde yaşayan birçok kişinin, bu geleneksel toplantılar için kullandığı,  sezgili ve çok anlayışlı insanların toplantısı anlamına gelen “Ar(i)fane Geceleri” tabiri bir ses benzerliği de olsa toplantının özüyle örtüşen bir anlam içerdiğinden hoş bir rastlantı sayılabilir. Alan çalışmaları sırasında görüşülen kaynak kişilerin aktardığına göre ise, görüntü itibarıyla  “Sıra gecelerini” andıran ama ritüelleriyle kesinlikle “sıra gecelerinden” ayrılan bu geleneğin “harfane” şeklinde adlandırılmasının nedenini; “bir sonraki toplantının yapılacağı yer veya evi belirlemek için, toplantıya katılmış olan kişi isimlerinin baş harflerinin yazılı olduğu kâğıtların fincanların altına konulması ve rastgele bir fincanın seçilmesinden” geldiği şeklindedir. Böylece “HARF” ve “HANE” isimlerinin birleşmesiyle zamanla HARFANE ismini almıştır.

 

Bir başka kaynağa göre de harfane etkinliği sadece erkeklere açık olduğu için, yörede “Erkek” kelimesinin yerine “herif” kelimesi yaygın olarak kullanıldığı için “HERİF” ve “HANE” kelimelerinin birleşmesiyle HARFANE sözcüğü türetilmiştir.

 

Yazılı kaynaklarda kökleri Ahilik geleneğine dayandırılan bu etkinliğin, bir de bilinmeyen ama yerel halk arasında halen belirgin olarak izlerine rastlanan, şevbuhırk/şevberk (geceleme ya da geceyi geçirme şeklinde Türkçeye tercüme edilebilir) şeklinde tabir edilen benzer toplantıların varlığından bahsetmek, “Harfane Gecelerini” daha da anlaşılır kılmaya yardımcı olacaktır.

 

 Çok eski zamanlardan bu yana bölgenin kadim geleneğinde var olan Ahilik ile beraber İslami bir kimlik kazanarak yöreden yöreye değişik varyantlarla güçlenerek vücut bulan, daha sonraları Anadolu’nun tamamında, özellikle de orta Anadolu’da yaygın olarak işleyen bu eski gelenek, cumhuriyet öncesi dönemlerde Perşembeyi Cumaya bağlayan gece icra edilirdi. Cumhuriyetin kuruluşu ile birlikte kısmi değişikliğe uğrayan “Harfane Geceleri” hafta sonu olarak kabul edilen Cumartesi ve Pazar günleri ile bu günleri bir birine bağlayan gecelerde icra edilir hale gelmiştir.

 

Geçmişte ve yakın zamana kadar icra edilen bu toplantılarda asıl amaç çeşitli meslek gruplarından insanları bir araya getirerek bir yandan usta çırak ilişkisi içinde mesleki olgunlaşmayı sağlamak, diğer yandan hafta içi yorgunlukları, hoş sohbet ve icra edilen sazlı müzikler eşliğinde hoşça zaman geçirmekti.

 

Sadece eğlence, yeme ve içmeye dayalı olmayan “Harfane Geceleri”, aynı zamanda bir sosyal yardımlaşma ve dayanışma unsuru olarak da işlev görmüştür. Zira bu toplantılarda yangın, sel gibi bir doğal afete maruz kalmış bir esnaf ya da sanatkâra önemli yardımlar yapıldığı yine bu geleneğin müddeimi olan katılımcılar tarafından ifade edilmektedir. Bu gün ise özüne uygun bir biçimde halen birkaç grup ile icra edile bilen bu etkinlik, sahiplenmeyi beklemektedir.

 

Son zamanlarda ise Valiliğimiz ve Adıyaman Belediyesi tarafından desteklenen bazı gruplar bu etkinliğe otantik bir görünüm kazandırarak, konaklama tesislerinde şehrin tanıtımına katkı sunmak amacıyla Şanlıurfa’daki “sıra geceleri” gibi turistik bir görünüm kazandırılmış durumdadır.

 

Mustafa Ekinci

Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürü